Gards og Ættesoga

NEDRE RØD

Publisert

Frå OS SOGA III side 767 – 775


80. NEDRE RØD 

Um gardsnamnet, uttale og skrivemåtar, sjå øvre Rød. 

Garden ligg jamsides øvre Rød, austanfyre denne.  Nedre Rød høyrde likeins som Heggland til «Kapitelsgodset» i Bergen og kom i Bergens Katedralskule si eiga.  Bygslemennene fekk kjøpa bruki sine i 1830 åri. 

Or gamle matriklar og teljingar: 
1668: Saar 2½ stadtztønder, afler 10 tdr., god agger, tynd eng, hafe en skouge teig halfe dellen i Røersbotten, selger brendeveed, temmelig fehage, paalagt at plante homblehagge. 
1723: Ingen sætter men skoug til brendefang og huusfornødenhed, ingen qvern eller fiskerie, maadelig jordart, noget tungvunden.  Har ingen næring uden af gaardens aufling, har ingen græsbeite.  
1865: Har 8 maal dyrket ager og eng, deraf 4 maal godt, 3 middels og 1 slet, har 62 maal naturlig england, hvoraf 4 maal godt, 27 middels og 31 slet, af englandet kan 15 maal dyrkes.  Har skog til husbrug men intet at sælge, føder 1 ko og 1 ungnød ved lyng, løv og skav, er tungvint at bruge, 1 brug er almindelig og 1 brug er mindre godt drevet.  Har laxefiske som indbringer 4 spd. aarlig, det ene brug faar 30 voger hø af udslaatter. 

Busetnad og buskap.

Hus-Menne-Hes-Stor-Sma-Gjei-Svin.UtsådUtsåd
lydar.skje.tar.fe.ler.ter.korn.poteter.
16571 111     
16681 11878 2,5tun 
17232 21515  4» 
1800212       
1835215112161418»4tun.
1865216119412119,5»6,5tun.
1900314217259 7,5hl.18hl.
192031721818 210mål3mål
193031422035 22,5»3,5»
1939  32438  2,3»3,5»


NEDRE RØD 1 

Aslak og Svein Rød var brukarar på Rød i 1519, s. øvre Rød 1.  Kven av dei som var busett på nedre Rød, veit me ikkje. 

Nils Rød var busett på eitt av tuni i 1521, s. øvre Rød. 

Peder Rød var brukar i 1563, men han var truleg busett på øvre Rød. 

Sæfinn nedre Rød hadde garden i 1567.  Um han då hadde vore brukar lenge, veit me ikkje. 

Endre nedre Rød var brukar i 1591 og hadde då havt garden i fleire år.  Av borni hans kjenner me: Ola, b. p. Ferstad, s. F. 2, Eivind, b. p. Lien, s. L. 1, Nils, b. p. Midthus, s. M. 2.  
Peder nedre Rød, som fekk garden her etter Endre, var anten son hans eller gift med ei dotter hans.  Endre sat godt i det og åtte i gardane Lien og Midthus.  I 1600 let han sonen (eller versonen) Peder få garden, men var framleis med i stjorningi.  I 1605, då det var komen ny brukar på garden, s. n., flutte Endre til Ferstad og vart buande der til han døydde i 1618.  Kannhenda vart han gift att og fekk nytt bruk med kona, då han flutte til Ferstad, s. F. 2. 

Peder nedre Rød, som anten var son åt Endre eller gift med ei dotter hans, vart brukar saman med fyremannen i 1600.  Peder døydde alt i 1603. 

Lars nedre Rød vart brukar i 1603, då han gifte seg med ekkja efter Peder.  Ho døydde, og Lars gifte seg att i 1619 med ei som me ikkje veit namnet på.  Lars fekk eit barn i siste giftarmålet fyrr det var gjenge 40 vikor etter brudlaupet, og for det fekk han ei stor bot.  Av borni kjenner me berre tvo døtre, Mari, s. n., og Guro, s. br. 2.  Lars var velstandsmann og åtte i fleire gardar.  I 1626 kjøpte han ein part i Gjøn av Johannes Tveit og medeigarane hans.  Då det i 1637 skulde leggjast ein serskatt «for at prester kand schibes til Findmarchen», var Lars ein av dei 6 bøndene i Os som åtte so mykje, at dei fekk skatt.  I 1620 var Lars i eit brudlaupslag, og han og Jon Spansteigen kom i håri på einannan.  Striden enda med at Lars sette kniven i låret på Jon, og han måtte leggja bot for knivstikket.  Sjå meir um Lars under bruk 2. 

Kvar Lars og fyremennene hans var frå, veit me ikkje. 

Johannes Vinsjansson Lepsøy, f. ikr. 1610, vart ikr. 1640 gift med Mari Lars dtr. nedre Rød og fekk bygsla halve garden etter verfaren.  Den andre halvparten heldt verfaren att, s. br. 2.  Johannes hadde mange born, og me kjenner 9 av dei: Marta d. e., f. ikr. 1640, g. ikr. 1670 Nils Sundøy, s. S. 3, Lars, f. ikr. 1642, s. n., Anna, d. e., f. ikr. 1651, g. 1681 Rasmus ytre Moberg, s. y. M. 6, Nils, f. 1653, d. ug. 1680, Marta d. y., f. ikr. 1655, g. ikr. 1675 Lars Gjemdal, s. G. 2, Mari, f. ikr. 1661, g. 1698 Ola Lien, s. L. 1, Magdela, f. ikr. 1663, g. 1692 Simon Kuven, s. K. 1, Kari, f. 1665, ug., Anna, d. y., f. 1669, g. 1707 Ola ytre Haugland, s. y. H. 4.  Johannes sat godt i det og åtte m. a. ein part i garden Foer i Fusa, som han hadde fenge med kona.  Han var ein mykje vyrd mann i bygdi og gjorde tenesta som lagrettemann i mange år.  I 1654 var han m. a. med som domar i mordsaki på Steinsland i Samnanger.  Johannes dreiv med skogarbeid o. a., og i 1664 melde han frå på tinget, at han då hadde selt for 2 ort i bandastakar til eit skotteskip som låg i Hatvik.  Han let bruket frå seg ikr. 1676. 

Lars Johannesson nedre Rød, f. ikr. 1642, bygsla bruket etter faren ikr. 1676.  Lars vart fyrst gift med ei som heitte Anna.  Kvar ho var frå er uvisst, men fleire ting tyder på at ho var frå Boga i Fusa.  Anna døydde i 1679, og Lars gifte seg att året etter med Ragnhild Asbjørns dtr. Borgen, f. ikr. 1650.  Ho døydde i 1689, og Lars gifte seg att i 1691 med Gjertrud Anders dtr. Røttingen, f. ikr. 1665.  Born: Mons, f. 1677, Brita, f. 1681, g. 1705 Amund indre Lekven, s. i. L. 1, Anders, f. 1692, g. 1716 Brita Særvoll, s. S. 1, Kari, f. 1694, d. ug., Ragnhild, f. 1696, Marta, f. 1698, g. 1724 Nils Gangstø, s. Spansteigen 1, Johannes, f. 1701.  Tvo born døydde unge.  Lars var soldat i 1660 og 1670 åri, og kannhenda var han med i herferdi 1675 – 1679, s. O. B. I 499.  Han åtte ein part i Utskot, som ekkja og borni hans selde til bygslemannen der i 1702 og 1714.  Lars døydde i 1702, og det vart då skrive um han at han var «fattig og vanfør».  Kona fall frå i 1716. 

Nils Johannesson Midthus, f. 1662, bygsla bruket då Lars døydde i 1702.  Han hadde fyrr havt farsbruket sitt på Midthus, s. M. 2.  Nils var gift ikr. 1690 med ei som heitte Sygni.  Kvar ho var frå, veit me ikkje.  Av 7 born vaks berre 2 upp: Marta, f. 1682, g. 1707 Mons Olson Børdal frå Samnanger, Ola, f. 1694.  Nils døydde i 1715 og Sygni i 1744. 

Nils Nilsson Ulland frå Samnanger, f. ikr. 1672, bygsla bruket i 1715 då fyremannen fall frå.  G. 1699 Barbru Lars dtr. Djupvik frå Samnanger, f. ikr. 1675.  Born: Nils, f. 1701, Torbjørn, f. 1706, s. n., Marta, f. ikr. 1710.  I 1719 flutte Nils til Djupvik i Samnanger og tok mot farsbruket åt kona si der, s. S. B. 817. 

Hans Olson Gjemdal, f. 1684, bygsla bruket i 1719.  G. 1717 Ragnhild Nils dtr. Klyva, f. 1693.  Born: Marta, f. 1718, Anna, f. 1721, Ola, f. 1723, Mons, f. 1727, Nils, f. 1730, Hans, f. 1734.  Tvo born døydde unge.  Hans sat sverande tungt i det, og borni måtte reisa ut etterkvart som dei vaks upp.  Me finn ingen av dei att i Osbygdi.  Sonen Ola stod i hertenesta 1756, og då vart han skriven for Ola Sandvik, var gift og hadde gard.  Kva Sandvik det var, veit me ikkje.  Hans døydde i 1737 og kona i 1772. 

Torbjørn Nilsson Djupvik frå Samnanger, f. 1706, bygsla bruket i 1738.  G. I 1739 Kari Eriks dtr. Sandvik frå Samnanger, f. 1715, d. p. barseng 1740, g. II 1742 Kari Mons dtr. nedre Rød, f. 1718.  Born: Kari, f. 1743, g. 1769 Lars Lien, s. L. 2, Barbru, f. ikr. 1745, g. 1793 Johannes Bjørnen, s. B. 2, Mons, f. 1746, s. n., Nils, f. 1749, g. I 1776 Metta Hans dtr. Utskot, g. II 1783 Marta Nils dtr. Solbjørg, b. Solbjørg i Samnanger, s. S. B. 163, Lars, f. 1752, d. ug., Marta, f. 1754, d. ug. 1780.  Ein gut døydde ung.  Torbjørn vart utskriven til soldat, då han tente på Kuven i 1736, og gjorde tenesta i 10 år.  Han sat tungt i det.  Torbjørn døydde i 1785 og siste kona i 1791. 

Mons Torbjørnson nedre Rød, f. 1746, bygsla bruket etter faren i 1785.  G. 1786 Anna Ols dtr. Lien, f. 1767.  Av 9 born vaks 7 upp: Anna, f. 1787, g. ikr. 1813 Nils Nilsson Solbjørg i Samnanger, s. S. B. 163, Kari, f. 1789, g. 1808 Ola Øvredal, s. Lønningdal 4, Marta, f. 1790, d. ug. 1856, Torbjørn, f. 1793, s. n., Ola, f. 1796, g. 1826 Gyrid Asbjørns dtr. ytre Haugland, b. Fusa, Mons, f. 1799, g. 1828 Marta indre Moberg, s. Kuven 1, Lars, f. 1803, g. 1833 Ingeborg Lunden, s. Molda 4.  Mons var ein drivande kar og arbeidde seg godt fram.  Han døydde i 1820. 
Ekkja Anna Ols dtr. stjorna so bruket i heile 15 år.  Ho døydde i 1843. 

Torbjørn Monsson nedre Rød, f. 1793, kjøpte farsbruket i 1835 av Bergens Katedralskule for 350 spd. kontant og 1 tunna og 5 skjeppor bygg i årleg avgift.  G. I 1824 Kari Nils dtr. Solbjørg frå Samnanger (syskinborn), f. 1792, d. 1845, g. II 1846 Magdela Johannes dtr. øvre Rød, f. 1820.  Av 11 born vaks berre 6 upp: Marta d. e., f. 1828, s. n., Mons, f. 1847, s. br. 3, Kari, f. 1849, g. 1878 Jørgen Andersson Gjemdal, b. Bergen, Marta d. y., f. 1852, g. 1884 Johannes Sælen, s. S. 4, Peder, f. 1855, skomakar, d. ug. 1885, Anna, f. 1859, fabrikkarbeidar, b. Hop i Fana.  Torbjørn døydde i 1864 og Magdela i 1893. 

Ola Johannesson øvre Rød, f. 1813, vart i 1851 gift med Marta Torbjørns dtr. nedre Rød, f. 1828, og fekk same året skøyte på bruket etter verfaren for 400 spd.  Born: Kari, f. 1855, d. ug. 1932, Johannes, f. 1859, s. n.  Tvo born døydde unge.  Ola var treskoarbeidar.  Han døydde i 1880. 
Ekkja Marta Torbjørns dtr. hadde bruket nokre år etter at mannen fall frå.  Ho døydde i 1889. 

Johannes Olson nedre Rød, f. 1859, skøytte bruket etter mori i 1883.  G. 1884 Guro Hans dtr. Bjånes, f. 1862.  Born: Marta, f. 1886, g. 1912 Mons Lønningdal, s. L. 2, Malena, f. 1888, hushjelp, Olina, f. 1893, g. 1915 Arne Halhjem, s. H. 11, Hans. f. 1899, s. n.  Eit barn døydde i ung alder.  Johannes dreiv med treskoarbeid o. a. attåt gardsbruket.  Han døydde i 1915. 
Ekkja Guro Hans dtr. stjorna bruket nokre år etter at mannen fall frå.  Ho døydde i 1940. 

Hans Johannesson nedre Rød, f. 1899, skøytte bruket etter mori i 1923 og hev det no. 


NEDRE RØD 2. 

Lars nedre Rød heldt att halvparten av garden, då han ikr. 1640 let den andre halvparten frå seg til versonen Jo hannes Lepsøy, s. br. 1.  Lars hadde bruket her til han døydde i 1644.  Sjå meir um han under br. 1. 

Paul nedre Rød vart ikr. 1644 gift med Guro Lars dtr. nedre Rød og fekk bygsla bruket etter verfaren.  Kvar Paul var frå, veit me ikkje.  Av borni kjenner me berre tvo: Guro, f. ikr. 1646, s. n., Nils, f. ikr. 1650, g. 1680 Anna Gåssand, s. G. 2.  Paul døydde alt i 1650. 
Ekkja Guro Lars dtr. hadde bruket nokre år etter at manen fall frå.  Ho greidde ikkje å stella bruket og let difor snart stjorningi frå seg til verbroren Johannes Rød, som hadde bruk 1.  Han dreiv so bruket saman med sitt bruk i 1660 åri.  Guro døydde ikr. 1680. 

Rasmus Olson Heggland, f. ikr. 1650, vart i 1674 gift med Guro Pauls dtr. nedre Rød, f. ikr. 1646, og fekk bygsla bruket etter vermori.  Born: Eli, f. ikr. 1675, g. 1697 Lars indre Moberg, s. Ferstad 4.  Rasmus vart utskriven til soldat i 1670 og fekk påbod um å fara til Kjøpenhamn «som reserve for Peder Nielsen Nordvig».  Rasmus døydde alt i 1683. 

Nils Larsson indre Haugland, f. 1665, vart i 1684 gift med ekkja Guro Pauls dtr. og vart brukar her.  Dei fekk ei dotter Marta, f. 1685, s. n.  Nils dreiv med fiske og sat tolleg godt i det.  Han døydde i 1715 og kona i 1717. 

Mons Olson Børdal frå Samnanger, f. 1673, vart i 1707 gift med Marta Nils dtr. nedre Rød, f. 1685, og fekk bygsla bruket etter verfaren.  Av 9 born vaks 5 upp: Brita, f. 1711, s. n., Guro, f. 1713, g. 1738 Ola Tveit, s. T. 2, Nils, f. 1716, g. 1735 Agata Tveit, s. Bø 5. Kari, f. 1718, s. br. 1, Ingeborg, f. 1726, var ugift i 1748 og er ukjend seinare.  Mons dreiv fiske likeins som fyremannen, men sat mykje tyngre i det enn han.  Ved skiftet var skuldi hans umlag like stor som verdet av det han åtte.  Mons døydde i 1734, og ekkja gifte seg att fire år etter med Peder øvre Rød, s. ø. R. 1. 

Halvard Larsson Tøsdal, f. 1708, vart gift i 1732 med Brita Mons dtr. nedre Rød, f. 1711, og vart brukar etter verfaren.  Brita døydde i 1756, og Halvard gifte seg att året etter med Marta Ols dtr. Kuven, f. p. ytre Drange 1701, som fyrr hadde vore gift med Johannes Kuven, s. K. 4.  Born: Mons, f. 1735, g. 1764 Kari Molda, s. M. 4, Jørna, f. 1738, s. n., Marta, f. 1743, d. ug. 1765, Kari, f. 1745, g. drager i Bergen Aksel Johannessen, (born m. a.: Birgitte, f. 1782, g. 1806 Anders Eivindson øvre Rød, s. ø. R. 2), Brita, f. 1749, g. ikr. 1783 Mons Hansson Boga i Fusa, Hans, f. 1753, g. 1741 Marta Bjånes, s. B. 1.  Fire born døydde unge.  Halvard var ein drivande kar og greidde seg tolleg godt på bruket.  Han døydde i 1786 og siste kona i 1780. 

Nils Villumson Gangstø frå Fusa, f. 1744, vart i 1776 gift med Jørna Halvards dtr. nedre Rød, f. 1738, og fekk same året bygsla bruket etter verfaren.  Dei fekk tvo søner som døydde unge, men tridje sonen Villum vaks upp.  Han fekk eit barn med ei grannegjenta fyrr han var konfirmert, og dei måtte begge for retten.  Villum vart «kongelig benaadet», men gjenta fekk fyrst 8 dagar vatn og brød, og måtte etterpå sitja eit år i «Bergens spindehus».  Kvar det vart av Villum seinare, veit me ikkje, men truleg reiste han tilsjøs og kom ikkje heimatt.  Nils dreiv med fiske likeins som fyremennene og sat godt i det.  Han døydde i 1809 og kona i 1820. 

Jørgen Olson Borgen, f. 1777, bygsla bruket i 1805 og busette seg her.  G. 1805 Marta Ols dtr. Heggland, f. 1774.  Born: Ola, f. 1806, d. ug. 1841, Jørna, f. 1808, g. 1834 Ola Synnestvedt, s. Lyssand 3, Agata, f. 1811, g. 1836 Jens Gjemdal, s. G. 1, Jørgen, f. 1818, g. 1854 Kristi Søfteland, s. Borgen 2.  Ein gut døydde ung.  Jørgen var med i ufreden 1808 – 1812.  Han vart utskriven til soldat i 1801, og då ufreden byrja i 1808 vart han «grenader» og seinare «jæger».  I 1812 gjekk han over i landvernet og slapp heimatt or tenesta.  Jørgen og kona døydde begge i 1837. 

Jon Jonson Berge frå Fusa, f. 1802, kjøpte bruket i 1839 av «Bergens lektorat», Katedralskulen, for 525 spd. og vart busett her.  G. 1840 Anna Anders dtr. Kvåle frå Fusa, f. 1813.  Born: Kari, f. 1843, g. 1866 Jan Andersson Ljotun frå Strandvik, b. Kvåle i Fusa, Anders, f. 1845, s. n., Jon, f. 1848, d. ug. 1870, Marta, f. 1852, g. 1875 Ola Tøsdal, s. T. 1.  Ein gut døydde ung.  Jon var trearbeidar og dreiv med tunnearbeid o. a.  På ei ferd til Bergen i 1853 med ei tunnelast kom han burt på sjøen saman med drengjen sin, s. Gjemdal 1. 
Ekkja Anna Anders dtr. hadde so bruket nokre år. 

Hans Nilsson Berge, f. 1823, vart i 1856 gift med ekkja Anna Anders dtr. og fekk skøyte på bruket for 480 spd.  Born: Johanna, f. 1857, g. 1879 Gitle Engjelson Kolle, b. Kolle i Fusa.  Ein gut døydde tidleg.  Hans døydde i 1876 og kona i 1891.

Anders Jonson nedre Rød, f. 1845, skøytte bruket etter mori og stykfaren i 1869.  G. 1870 Kari Haldors dtr. Lønningdal, f. 1844.  Born: Jon, f. 1872, d. ug. 1896, Malena, f. 1874, s. br. 4, Haldor, f. 1880, s. n., Anna, f. 1888, g. 1912 Hans Øvredal, s. Ø. 5.  Anders dreiv treskoarbeid attåt gardsbruket.  Han døydde alt i 1894. 
Ekkja Kari Haldors dtr. hadde bruket nokre år etter at mannen fall frå.  Ho døydde i 1930. 

Haldor Andersson nedre Rød, f. 1880, skøytte bruket etter mori i 1902 og hev det no.  G. 1901 Olina Nils dtr. Berge, f. 1879.  Born: Anders, f. 1902, i Amerika, s. O. B. II 48, Nils, f. 1904, gardstyrar på Stord lærarskule, g. 1928 Johanna Larsson frå Hordnes i Fana, Jon, f. 1907, i Amerika, Bernt, f. 1908, bygningsmann, g. 1933 Anna Nils dtr. Midthus, b. Bergen, Kari, f. 1911, meierske, Anna, f. 1913, butikkgjenta, Haldis, f. 1916, hushjelp, Olav, f. 1918, mekanikar, Ruth, f. 1921, hushjelp, Agnes, f. 1924, Gunvor, f. 1927.  Haldor hev drive med skogplanting o. a. og hev fenge landbrukselskapet si medalje for godt jordbruksarbeid, s. O. B. I 182.  Han hev havt mange tillitsyrke i bygdi og hev m. a. vore med i jordstyret, ljosverkstyret o. a. og er formann i skogrådet.  I bolken 1917 – 1919 var han medlem av heradstyret.  Haldor hadde ogso ei tid eit bruk på Berge, s. B. 5. 


NEDRE RØD 3 (Rødsteinen). 

Mons Torbjørnson nedre Rød, f. 1847, festa ikr. 1880 eit utmarkstykke av farsbruket og busette seg her.  G. 1881 Guro Anders dtr. Øpatad frå Fusa, f. 1830.  Fosterdotter: Agata, f. 1895, (systerdotter åt Mons), g. 1929 Engjel Tveit, s. T. 2.  Mons var treskoarbeidar og dreiv med fiske o. a.  I 1912 kom han burt på sjøen.  Kona døydde i 1916, og plassen fall attende til hovudbruki.  Husi vart selde og flutte burt, og det kom ikkje folk att i Rødsteinen. 


NEDRE RØD 4 (Heimly). 

Malena Anders dtr. nedre Rød, f. 1874, fekk i 1928 skilt ut eit stykke av broren sitt bruk og bygde på stykket.  Malena hev vore lærar på arbeidskulen for gjentor i Os frå skulen vart skipa i 1905 tildess ho tok avskil i 1933.  Sjå um Malena og arbeidskulen O. B. I 209 – 210.